6. ИРН AP 14869264 "Жеке тұлғаның моно - және екі тілді қалыптасуы жағдайындағы балалардың мотивациялық рефлексиясы" (Жакупова Айгуль Досжановна)

ҚР ҒЖБМ гранттық қаржыландырудың ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалары бойынша ақпарат

1) 2022-2024 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша жас ғалымдарды гранттық қаржыландыру (іске асыру мерзімі 30 ай)

Жоба туралы қысқаша ақпарат

Жоба тақырыбы

ИРН AP 14869264 "Жеке тұлғаның моно - және екі тілді қалыптасуы жағдайындағы балалардың мотивациялық рефлексиясы"

Жоба жетекшісі

Жакупова Айгуль Досжановна – филология ғылымдарының докторы, жалпы тіл білімі және әдебиет кафедрасының профессоры

Іске асыру мерзімдері

2022-2024 жж.

Қаржыландыру сомасы

44 645 106 теңге

Өзектілік

Зерттеудің өзектілігі соңғы онжылдықта баланың сөйлеу әлемі ғалымдардың зерттеу объектісіне айналғандығына байланысты, алайда Қазақстанда балалардың сөйлеу тіл біліміне жеткіліксіз көңіл бөлінеді. Қазақстанның моно-және қос тілді қоғамында қалыптасып жатқан балалардың БӘ зерттеуге кешенді көзқарас осы уақытқа дейін қабылданған жоқ. Алғаш рет психолингвистикалық және когнитивтік аспектілерде мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың метатілдік сана көрсеткіштеріне сүйене отырып, балалардың БӘ салыстырмалы-мотивологиялық зерттеуі жүргізілді.

Мақсат

Салыстырмалы мотивология теориясы шеңберінде 1) Қазақстанның моно - және қос тілді қоғамы жағдайында қалыптасатын мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың метатілдік санасының көрсеткіштеріне сүйене отырып, тілдік фактілерді түсінудің лингвокогнитивтік операциялық тетігі ретінде БӘ зерттеу; 2) монолингвистикалық балалар мен қос тілді балалардың БӘ әмбебап және ерекше ерекшеліктерін анықтау.

Жоба нәтижелері

1) онтолингвистика, психолингвистика, когнитивтік лингвистика, салыстырмалы мотивология бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстары негізінде моно-қос тілді тұлғаны қалыптастыру жағдайында балалардың БӘ зерттеуінің теориялық-әдіснамалық тұжырымдамасы құрылды.

2) монолингвистикалық балалар мен екі тілді балалардың БӘ психолингвистикалық зерттеу әдістемесі әзірленді.

3) мотивология шеңберінде респондент балалардың метатілдік санасының көрсеткіштеріне сүйене отырып, лексикаға мотивологиялық талдау жүргізілді, нәтижесінде сөздердің лексикалық мотивация теориясының параметрлері бойынша әрбір сөздің "мотивациялық паспорты" айқындалды.

4) балалардың тілдік санасының ассоциативті-мотивациялық әлеуеті сипатталған; баланы БӘ арқылы тілді мағыналы меңгеруге ынталандыратын операциялық тіл алгоритмдері, диаграммалар/диаграммалар түрінде және баланың тілді меңгеруі мен тануының лингвокогнитивтік (лингвокреативті) тәжірибесінің зерттеу моделі ұсынылған.

5) дәлелді лексикаға қатысты өзектендірілген балалардың тілдік рефлексиясының әмбебап және ерекше ерекшеліктері анықталды, монолингва баланың және екі тілді баланың тілдік санасында басым рефлексивтер айқындалды, сөздің ішкі нысаны мен мотивациялық процестерді түсіну стратегиялары анықталды, сондай-ақ Қазақстанның моно-және екі тілді ортасында қалыптасатын балалардың сөзжасамдық қабілеттері сипатталды.

6) мектепке дейінгі және мектептің бастауыш буынында оқитын балалардың сауаттылығы мен әдебиетін оқыту бойынша сабақтарды дайындау процесінде педагог-практиктер үшін балалардың БӘ ерекшеліктері туралы білімді пайдалану бойынша ұсынымдар әзірленді.

2022-2024 жж. жарық көрген жұмыстардың тізімі

КІТАПТАР:

1. Жакупова А.Д., Анищенко О.А., Жумагулова О.А., Темирова Ж.Г., Тлеубердина Г.Т., Каирбекова И.С., Шмельцер В.В. Ата-аналарға кеңес: балалардың тілі мен қиялын дамытамыз. Ата-аналарға арналған әдістемелік құрал. – Астана: «Индиго Принт» полиграфиялық орталық» ЖШС-тің баспасы, 2024. – 53 б.
2. Жакупова А.Д., Анищенко О.А., Жумагулова О.А., Темирова Ж.Г., Тлеубердина Г.Т., Каирбекова И.С., Шмельцер В.В. Уәждемелік рефлексия әлемін ашып, ойланайық. Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған әдістемелік құрал. – Астана: «Индиго Принт» полиграфиялық орталық» ЖШС-тің баспасы, 2024. – 150 б.

SCOPUS басында

1. Жакупова А.Д., Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Монолингвальді балалар мен билингвальді балалардың уәждемелік рефлексиясын зерттеу (психолингвистикалық эксперимент материалдарының негізінде) // Томск мемлекеттік университетінің Хабаршысы. Филология. – Томск, 2024. – №88. – Б. 48-75. Процентильі 73; 2 (екінші) квартиль; http://vital.lib.tsu.ru/vital/access/manager/Repository/koha:001143043
2. Жакупова А.Д., Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Солтүстік Қазақстанның монолингвальді балалары мен билингвальді балаларының уәжделген лексиканы түсіну стратегиялары // Русистика. 2024. № 2. Б. 208-224. Процентильі 68; 2 (екінші) квартиль; https://journals.rudn.ru/russian-language-studies/article/view/40557

Ғылым және жоғары білім саласында сапаны қамтамасыз ету комитетінің журналдарында

1 Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т., Мұратбекқызы Р. Балалар сөйлеу тілінің уәждемелік рефлексиясы //Торайғыров университетінің Хабаршысы. Филология сериясы Павлодар. №4. 2023. – 136-149 бб. https://vestnik-philological.tou.edu.kz/storage/journals/121.pdf

2 Жақыпова А.Д., Жұмағұлова Ө.А., Қайырбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. Онтолингвистика және балалар сөйлеу тілінің уәждемелік рефлексиясы////Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – 3 (70) 2023. – 65 -83 б. https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.70.3

Халықаралық ғылыми-практикалық конференциялар

1 Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. «О. А. Сұлтаньяевтің «Түсінікті түсініксіздіктер» және балалардың уәждемелік рефлексиясы// Филология ғылымдарының докторы, профессор О.А. Сұлтаньяевтың туғанына 85 жыл толуына арналған «Тіл мен сөйлеудегі сөз: филология ғылымдарындағы заманауи зерттеулер» VII Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Көкшетау. 2023 ж. –Б.63-73.

2 Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Монолигвальді және билингвальді балалардың сөздің ішкі формасын түсіну аспектісінде // «Уәлиханов оқулары – 27» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Көкшетау. 2023 ж. –Б.35-40.

3 Мұратбекқызы Р.,Жумагулова О.А. Балалар сөйлеу тілінің лингвистикалық контексіндегі балалардың уәждемелік рефлексиясы: фонетикалық уәж // «Уәлиханов оқулары – 27» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Көкшетау. – Кокшетау. 2023 ж. – Б.183-190.

4 Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. Балалардың уәждемелік рефлексиясын салыстырмалы-уәждемелік зерттеу әдістемесі // «Онтолингвистика мәселелері -2023: сөйлеу онтогенезінің вариативтілігі» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Санкт-Петербург: А.И.Герцен атындағы РМПУ, 2023 ж. – Б.176-187.

5 Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Солтүстік Қазақстанның монолигвальді және билингвальді балалардың уәждемелік рефлексиясы (психолингвистикалық эксперимент нәтижелері бойынша) // «Онтолингвистика мәселелері -2023: сөйлеу онтогенезінің вариативтілігі» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – А.И.Герцен атындағы РМПУ, 2023 ж. 2023 ж. – Б.187-195.

6 Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Монолингвальді балалар мен билингвальді балалардың уәждеменің семантикалық түрін түсінуі // «Өзгермелі әлемдегі орыс тілі мен әдебиеті» ОӘОХА XV Конгресінің мтериалдары. С-Пб, 2024. Б. 1306-1310. (12-16 қыркүйек 2023 жыл, Санкт-Петербург)

7 Жакупова А.Д. Монолингвальді балалар мен билингвальді балалардың орыс тілінің уәжделген лексикасын түсінудің ортақтығы мен ерекшелігі // «Өзгермелі әлемдегі орыс тілі мен әдебиеті» ОӘОХА XV Конгресінің мтериалдары. С-Пб, 2024. Б. 1345-1350. (12-16 қыркүйек 2023 жыл, Санкт-Петербург).

8 Жакупова А.Д., Шмельцер В.В. Салыстырмалы-уәждемелік аспектіде балалардың уәждемелік рефлексиясын зерттеу // «Шоқан оқулары-28 жаңа ғылыми парадигма: ынтымақтастық, цифрландыру және коммерцияландыру» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. Көкшетау, 2024ж. – Б. 203-208.

9 Жакупова А.Д., Сенчук О.М. 5 сынып оқушыларының уәждемелік рефлексиясын талдау үшін лингвистикалық эксперимент ұйымдастыру // «Шоқан оқулары-28 жаңа ғылыми парадигма: ынтымақтастық, цифрландыру және коммерцияландыру» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. Көкшетау, 2024ж. – Б. 197-203.

10 Жаңалықова Ж.Қ., Жумагулова О.А. Билингв және монолинв балалардың метасөйленімдеріндегі семантикалық уәжділік // «Шоқан оқулары-28 жаңа ғылыми парадигма: ынтымақтастық, цифрландыру және коммерцияландыру» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. Көкшетау, 2024ж. – Б. Көкшетау, 2024 ж. – Б. 574-579.

Авторлық куәліктер

1 ТЛЕУБЕРДИНА ГУЛЬДЕН ТОКАТОВНА, Жакупова Айгуль Досжановна, Темирова Жанна Германовна, Шмельцер Виктория Владимировна, Каирбекова Ибагуль Сулейменқызы, Жумагулова Омиргуль Акановна, Анищенко Ольга Александровна «АТА-АНАЛАРҒА КЕҢЕС: балалардың тілі мен қиялын дамытамыз» № 50179 авторлық куәлік «4» қазан 2024 жыл.

2 ТЛЕУБЕРДИНА ГУЛЬДЕН ТОКАТОВНА, Жакупова Айгуль Досжановна, Темирова Жанна Германовна, Шмельцер Виктория Владимировна, Каирбекова Ибагул Сүлейменовна, Жумагулова Омиргуль Акановна, Анищенко Ольга Александровна «Уәждемелік рефлексия әлемін ашып, ойланайық» № 49960 авторлық куәлік «25» қазан 2024 жыл.

3 ТЕМИРОВА ЖАННА ГЕРМАНОВНА, Мухамеджанов Ильяс Тулегенович, Жакупова Айгуль Досжановна «БИЛИНГВ ЖӘНЕ МОНОЛИНВ 7 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МОТИВАЦИЯЛЫҚ РЕФЛЕКСИЯСЫН ТАЛДАУ ҮШІН ПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТ ҰЙЫМДАСТЫРУ» №50372 авторлық куәлік «11» қазан 2024 жыл.

4 ТЛЕУБЕРДИНА ГУЛЬДЕН ТОКАТОВНА, Жакупова Айгуль Досжановна, Каирбекова Ибагуль Сулейменовна, Жумагулова Омиргуль Акановна «БАЛАЛАР СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ УӘЖДЕМЕЛІК РЕФЛЕКСИЯСЫ» № 50074 авторлық куәлік «1» қазан 2024 жыл.

5 ТЕМИРОВА ЖАННА ГЕРМАНОВНА, Жакупова Айгуль Досжановна, Анищенко Ольга Александровна «БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНДА УӘЖДЕМЕЛІК РЕФЛЕКСИЯСЫН ДАМЫТУ: ӘДІСТЕМЕЛІК АСПЕКТ. DEVELOPMENT OF MOTIVATIONAL LANGUAGE-AWARENESS IN PRIMARY SCHOOLERS: THE METHODOLOGICAL ASPECT» № 50512 авторлық куәлік «17» қазан 2024 жыл.