15. ИРН AP23487981 Жасанды фитоценоздар моделін құру арқылы Ақмола облысының қатты тұрмыстық қалдықтардың жабық полигонын рекультивациялау технологиясын әзірлеу
ҚР ДСМ гранттық қаржыландырудың ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалары бойынша ақпарат
1) гранттық қаржыландыру
2024-2026 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобаларды
гранттық қаржыландыру (іске асыру мерзімі - 36 ай)
Жоба туралы қысқаша ақпарат
Жоба атауы
ИРН AP23487981 Жасанды фитоценоздар моделін құру арқылы Ақмола облысының қатты тұрмыстық қалдықтардың жабық полигонын рекультивациялау технологиясын әзірлеу
Жоба жетекшісі
Баязитова Зульфия Ерзатовна, б.ғ.к., қауымдастырылған профессор
Іске асыру мерзімдері
2024–2026 жылдар
Қаржыландыру сомасы
119 408 337,80 теңге
Өзектілігі
Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеу проблемасы елеулі назар аударуды талап етеді. Қазақстанда 2022 жылғы 15 сәуірдегі жағдай бойынша 3000-нан астам тұрмыстық қатты қалдықтар (ТҚҚ) полигоны болды, олардың ішінде Экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес келетін – 635 (21%) [1].
Қалдықтарды ұтымсыз өңдеу олардың жиналуына, тозған жерлердің ұлғаюына, атмосфералық ауаның, топырақтың, жер үсті және жер асты суларының ластануына әкеледі.Бүгінгі таңда Қазақстанның орасан зор жер алаңдары қалдықтарды сақтау нысандарымен қамтылған. Экология және табиғи ресурстар министрлігінің мәліметі бойынша, полигондар 32 мың гектар жерді алып жатыр, бұл негізінен ауылшаруашылық жерлері. Жыл сайын қалдықтардың көлемі артып келеді, оларды сақтау және көму үшін жаңа және жаңа аумақтар иеліктен шығарылуда. Полигондар мен рұқсат етілмеген жерлеу полигондарының ауданы жыл сайын орта есеппен 2-3% - ға артады. Қатты тұрмыстық қалдықтардың 10% - дан азы қайта өңделеді. Нәтижесінде қалдықтардың негізгі бөлігі полигондарға орналастырылады.Көкшетау қаласына екі полигон тиесілі, екеуі де толып жатыр. Полигондардың бірі Көкшетау – Омбы автожолының 8 шақырым ауданында орналасқан, ол 2018 жылы жұмысын тоқтатты.
Қазіргі уақытта, қалпына келтіру жұмыстарын жүргізбестен, полигон экожүйеге теріс техногендік әсерін сақтайды. Жыл сайын Көкшетау қаласының ТҚҚ полигондарында жергілікті халыққа теріс әсер ететін өрттер мен түтіндер байқалады. Заңнамалық тұрғыдан полигон операторлары рекультивациялық жұмыстар жүргізуі керек және оған қаражаты бар (олар тарату қорына аударымдар жасайды), бірақ полигон операторлары да, бақылаушы органдар да пайдалана алатын ғылыми негізделген нұсқаулық жоқ. Қазіргі уақытта аймақтың табиғи-климаттық және басқа да жағдайларына сәйкес биорекультивациялық жұмыстарды жүргізу бойынша нақты ұсыныстарды әзірлеудің шұғыл қажеттілігі туындап отыр.
Мақсаты
Табиғи және эксперименттік алаңдарда топырақтың уыттылығын төмендетуге және топырақты қалпына келтіру процестерін жеделдетуге мүмкіндік беретін тұрақты фитоценоздар құру мақсатында өсімдіктердің әртүрлі топтарының Солтүстік Қазақстанның тұрмыстық қатты қалдықтары полигондарының экологиялық және табиғи-климаттық жағдайларына бейімделу қабілеттерін зерделеу.
Жоба нәтижелері
Орындалған жұмыстардың нәтижесінде ауыр металдарды неғұрлым перспективалы жинақтайтын өсімдік түрлерін және тиімді агротехникалық іс-шараларды іріктей отырып, Солтүстік Қазақстанның ТҚҚ жабық полигондарында жасанды фитоценоздар жасау технологиясы әзірленетін болады. Зерттеулер нәтижесінде фиторемедиациялық әлеуеті жоғары және Солтүстік Қазақстанның табиғи - климаттық жағдайларына төзімділігі бар өсімдіктер анықталатын болады.
Ластанған өсімдік материалын кәдеге жарату тәсілі ретінде болашақта коммерцияландыру үшін ұсынылатын отын түйіршіктері жасалады.Жоба нәтижелері бойынша беделді журналдарда ғылыми мақалалар жариялау, монографиялар шығару, халықаралық конференцияларға қатысу жоспарлануда, бұл жоба ғалымдарының ғылыми-техникалық әлеуетін және Көкшетау университетінің бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады.
Ш. Уәлиханова. Жобаның жұмыс тобының құрамына жоба бойынша жұмыстардың бір бөлігін орындайтын және философия докторлары (PhD) атақтарын алуға диссертация қорғауға дайындайтын бірінші және екінші оқу жылының докторанттары кіреді. Жоба Ақмола облысының ТҚҚ полигондарының жай-күйін басқару және бақылау саласындағы өзекті міндеттерін шешуге бағытталған.