6. ИРН AP 14869264 "Жеке тұлғаның моно - және екі тілді қалыптасуы жағдайындағы балалардың мотивациялық рефлексиясы" (Жакупова Айгуль Досжановна)

ҚР ҒЖБМ гранттық қаржыландырудың ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалары бойынша ақпарат

1) 2022-2024 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша жас ғалымдарды гранттық қаржыландыру (іске асыру мерзімі 30 ай)

Жоба туралы қысқаша ақпарат

Жоба тақырыбы

ИРН AP 14869264 "Жеке тұлғаның моно - және екі тілді қалыптасуы жағдайындағы балалардың мотивациялық рефлексиясы"

Жоба жетекшісі

Жакупова Айгуль Досжановна – филология ғылымдарының докторы, жалпы тіл білімі және әдебиет кафедрасының профессоры

Іске асыру мерзімдері

2022-2024 жж.

Қаржыландыру сомасы

44 645 106 теңге

Өзектілік

Зерттеудің өзектілігі соңғы онжылдықта баланың сөйлеу әлемі ғалымдардың зерттеу объектісіне айналғандығына байланысты, алайда Қазақстанда балалардың сөйлеу тіл біліміне жеткіліксіз көңіл бөлінеді. Қазақстанның моно-және қос тілді қоғамында қалыптасып жатқан балалардың БӘ зерттеуге кешенді көзқарас осы уақытқа дейін қабылданған жоқ. Алғаш рет психолингвистикалық және когнитивтік аспектілерде мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың метатілдік сана көрсеткіштеріне сүйене отырып, балалардың БӘ салыстырмалы-мотивологиялық зерттеуі жүргізілді.

Мақсат

Салыстырмалы мотивология теориясы шеңберінде 1) Қазақстанның моно - және қос тілді қоғамы жағдайында қалыптасатын мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың метатілдік санасының көрсеткіштеріне сүйене отырып, тілдік фактілерді түсінудің лингвокогнитивтік операциялық тетігі ретінде БӘ зерттеу; 2) монолингвистикалық балалар мен қос тілді балалардың БӘ әмбебап және ерекше ерекшеліктерін анықтау.

Жоба нәтижелері

1) онтолингвистика, психолингвистика, когнитивтік лингвистика, салыстырмалы мотивология бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстары негізінде моно-қос тілді тұлғаны қалыптастыру жағдайында балалардың БӘ зерттеуінің теориялық-әдіснамалық тұжырымдамасы құрылды.

2) монолингвистикалық балалар мен екі тілді балалардың БӘ психолингвистикалық зерттеу әдістемесі әзірленді.

3) мотивология шеңберінде респондент балалардың метатілдік санасының көрсеткіштеріне сүйене отырып, лексикаға мотивологиялық талдау жүргізілді, нәтижесінде сөздердің лексикалық мотивация теориясының параметрлері бойынша әрбір сөздің "мотивациялық паспорты" айқындалды.

4) балалардың тілдік санасының ассоциативті-мотивациялық әлеуеті сипатталған; баланы БӘ арқылы тілді мағыналы меңгеруге ынталандыратын операциялық тіл алгоритмдері, диаграммалар/диаграммалар түрінде және баланың тілді меңгеруі мен тануының лингвокогнитивтік (лингвокреативті) тәжірибесінің зерттеу моделі ұсынылған.5) дәлелді лексикаға қатысты өзектендірілген балалардың тілдік рефлексиясының әмбебап және ерекше ерекшеліктері анықталды, монолингва баланың және екі тілді баланың тілдік санасында басым рефлексивтер айқындалды, сөздің ішкі нысаны мен мотивациялық процестерді түсіну стратегиялары анықталды, сондай-ақ Қазақстанның моно-және екі тілді ортасында қалыптасатын балалардың сөзжасамдық қабілеттері сипатталды.

6) мектепке дейінгі және мектептің бастауыш буынында оқитын балалардың сауаттылығы мен әдебиетін оқыту бойынша сабақтарды дайындау процесінде педагог-практиктер үшін балалардың БӘ ерекшеліктері туралы білімді пайдалану бойынша ұсынымдар әзірленді.

Scopus базасында индекстелетін және Сitescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын ғылыми басылымда 1 (бір) мақала жарияланды.

Жакупова А.Д., Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Монолингвистикалық балалар мен екі тілді балалардың мотивациялық рефлексиясын зерттеу (психолингвистикалық эксперимент негізінде) // Томск мемлекеттік университетінің Хабаршысы. Филология. (Баспада)

Опубликованы 2 (две) статьи в изданиях, рекомендованных Комитетом по обеспечению качества в сфере науки и высшего образования МНВО РК для публикации основных результатов научной деятельности.

1. Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. О.А. Сұлтаньяевтің "Түсінікті түсініксіздіктер" және балалардың мотивациялық рефлексиясы // Филология ғылымдарының докторы, профессор О.А.Сұлтаньяевтың туғанына 85 жыл толуына орай ұйымдастырылған "Тілдегі және сөйлеудегі сөз: филология ғылымдарындағы заманауи зерттеулер" VII Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары – Көкшетау. 2023 ж. – 63-73б.
2. Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. Онтолингвистика және балалар сөйлеу тілінің уәждемелік рефлексиясы//Абылайхан атындағы ҚазХҚжХТУ Хабаршысы. Филология сериясы. №3 (70), 2023 ж. - 65-83б.

Сондай-ақ халықаралық конференциялар, конгрестер және т. б. материалдар жинақтарында мақалалар жарияланды.

1. Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Монолигвалық балалар мен қос тілді балалар түсіну тұрғысынан сөздің ішкі формасы // "Уәлиханов оқулары - 27" Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Көкшетау. 2023 ж. – 35-40б.
2. Жакупова А.Д., Жумагулова О.А., Каирбекова И.С., Тлеубердина Г.Т. Балалардың мотивациялық рефлексиясын салыстырмалы-мотивологиялық зерттеу әдістемесі // "Онтолингвистика мәселелері -2023: сөйлеу онтогенезінің өзгергіштігі"атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.– Санкт-Петербург: А.И.Герцен атындағы РМПУ. 2023 ж. - 176-186б.
3. Анищенко О.А., Темирова Ж.Г. Солтүстік Қазақстанның қос тілді балалары мен монолингваларының мотивациялық рефлексиясы (психолингвистикалық эксперимент нәтижелері бойынша) // "Онтолингвистика мәселелері-2023: сөйлеу онтогенезінің өзгергіштігі"атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – А.И.Герцен атындағы РМПУ. 2023 ж. - 187-194б.